GRADIŠKA – U manastiru Karanovac, čija obnova je u završnici, osim dvije crkve, konaka, dvorišta i drugih objekata biće uređena i arheološka riznica.
U njoj će biti smješteno arheološko blago pronađeno na ovom lokalitetu, a potiče od vremena antike i hrišćanskog nasljeđa.
To su ćirilički natpis iz 1301. godine, mramor sa glagoljičnim natpisom “To jeste Mileta Stojić”, fragmenti fresaka srpsko-vizantijskog stila, srebrno prstenje sa monogramima, eksponati pronađeni unutar dvije crkve brvnare iz 16. i 19. vijeka, što svjedoči o hrišćanskom i pravoslavnom kontinuitetu od skoro dva milenijuma.
Na ovo je ukazao vladika banjalučki Jefrem, prilikom ovonedjeljne posjete Karanovcu.
U manastirskoj crkvi pronađen je najstariji ćirilički natpis iz 1301. godine: “Ja, pop Lomnice, pisah po roždenstvu Hristovom na 1.000 na 300 i na jedno leto”…
To direktno upućuje na sam početak 14. vijeka te na period Stefana Dragutina iz loze Nemanjića, koji je na prostoru Usore i Soli, sa druge strane rijeke Vrbas, očigledno imao uticaj i na pravoslavni živalj u Donjim Krajima.
Pored srednjovjekovnog manastira i nekropole pronađeno je rimsko poljoprivredno imanje, vila rustika iz vremena od prvog do četvrtog vijeka, te dvije crkve brvnare iz turskog perioda, iz vremena druge polovine 16. i 19. vijeka.
“Zavičajni muzej Gradiška intenzivno ulaže u arheološke i konzervatorske radove duže od dvije decenije, te će svoj rad uz pomoć Grada Gradiška, Vlade Republike Srpske i Eparhije banjalučke intenzivirati, kako bi manastir Karanovac zajedno sa Arheološkim parkom i manastirskom riznicom činio duhovnu i istorijsku cjelinu, koja prezentuje sakralno nasljeđe ovog kraja”, rekao je Bojan Vujčić, direktor Zavičajnog muzeja Gradiška.
Dvije decenije istraživanja
Dugogodišnja arheološka istraživanja, prije 20 godina, potvrdila su postojanje srednjovekovnog manastira iz perioda Stefana Dragutina iz loze Nemanjića. Pronađena su 54 groba te veliki broj predmeta.
Među njima su srebrne naušnice, novčići, fibula (kopča) od bronze, pojasna kopča od gvožđa, ekseri, te velika količina i srednjovjekovne keramike. U unutrašnjosti manastirske crkve istražen je drugi sloj sahranjivanja i pronađen veći broj skeleta. Tokom istraživanja manastirske crkve u oltarskom dijelu takođe je pronađena rimska keramika, pa se može pretpostaviti da je ovaj objekat korišten i kao kasnoantička, odnosno ranohrišćanska bazilika. Potpuno je sigurno, tvrde arheolozi, da je manastirska crkva služila u kasnom srednjem vijeku, u periodu od 13. do sredine 16. vijeka.
Manastir je smješten u dolini rječice Lubine, na ravničarskom kompleksu pod nazivom Karanovac.
Prvi put pominje se u “Bosanskoj vili” iz 1886. godine, kada se navodi da se u manastiru služilo do nekog “rata sa Turcima”. Manastir su porušili Turci nakon što su ovi krajevi pali pod osmansku vlast. U blizini postoji vrelo, koje se, prema narodnom predanju, otvorilo kada su Turci srušili manastirsku crkvu, a zvono udarilo o zemlju na mjestu sa kojeg je potekla voda.
Temelji otkriveni 1955. godine
Manastir je u arheološkom smislu evidentiran tek 1955. godine, kada je pronađen materijal iz vremena praistorije, rimskog perioda i srednjeg vijeka, a prva arheološka istraživanja, kojim je rukovodio Milan Đurđević, arheolog iz Gradiške, izvršena su 2004. godine.
Prvobitno je sagrađen kao jednobrodna sakralna građevina pravougaone osnove sa polukružnom apsidom na istoku, kojoj je kasnije dograđena priprata na zapadu. Građena je od kozaračkog kamenja, povezanog krečnim malterom, te krovom od drvenih dasaka, takozvanih šindra.
“Unutar ovog manastira pronađene su i freske, koje se sa sigurnošću mogu dovesti u vezu sa srpsko-vizantijskim stilom, te se lako mogu prepoznati po bjeličatim krugovima na draperijama sveštenika, koji zapravo imitiraju bisere”, kazao je arheolog Bojan Vujinović, koji je nekoliko godina, zajedno sa starijim kolegom Milanom Đurđevićem, intenzivno radio na istraživanju Karanovca i šire lokacije, poznate među lokalnim stanovništvom kao manastirište.
Završetak obnove naredne godine
Manastir Karanovac sada, poslije nekoliko vijekova, opet vaskrsava. Obnova je počela 2022. godine. Izgrađena je zimska crkva, kelije za monahe, sala za narod, biblioteka i muzejski prostor u kojem će biti stalna postavka predmeta pronađenih tokom arheoloških istraživanja. Završetak obnove kompleksa, na mjestu koje svjedoči o nastanku i razvoju srpske istorije i kulturne baštine, planiran je do 2026. godine. Gradonačelnik Gradiške Zoran Adžić ističe da je grad ponosan na obnovu srednjovjekovnog manastira Karanovac, u koji su uložene dvije decenije značajnih arheoloških istraživanja koja su pokazala identitet i kontinuitet srpskog postojanja u potkozarskom kraju.