Vojna operacija nemačkih oružanih snaga na planinu Kozaru juna i jula 1942. godine primorala je stanovništvo potkozarskih sela srpske nacionalnosti da napušta svoja vekovna ognjišta i traži spas u izbeglištvu. Stanovništvo potkozarskih sela, videvši da se ne može odupreti tolikoj vojnoj sili, da bi spaslo gole živote, svoje i svoje dece, donosi jedino logično rešenje – da se spakuje i napusti svoja ognjišta. Narod napušta svoja sela i spušta se na magistralne puteve. Na cestama se stvaraju kolone izbeglica.
Rođen sam u selu Bistrica, između planine Kozare i Bosanske Gradiške, udaljenom od Gradiške 15 kilometara. U selu sam živeo sa roditeljima i još tri brata.
Dan za pakovanje brzo prođe, pada mrak, mora se krenuti. Mesto okupljanja je cesta koja spaja Bosansku Dubicu s Bosanskom Gradiškom. Polako se kreće. Posle osam kilometara hoda, dolazimo do mosta na reci Vrbaška. Na tom mostu je veći broj domobrana. Bili su raspoređeni tako da se više nije moglo pobeći. Most je bio osvetljen, na njemu se nalazio jedan sto, za stolom je sedeo jedan od domobrana sa knjigom. U nju je upisivao samo imena muškaraca starijih od 13 godina, koje su odvajali u jednu grupu. Ostatak porodice propustili su prema Gradišci. Kada je dan svanuo, domobrani su odvojenu grupu, u kojoj je bio i moj otac, prebacili preko reke Save i predali ustašama – vojsci Nezavisne države Hrvatske (NDH).
Ustaše su ovu grupu sprovele peške, šumskim putevima, do železničke stanice u Novskoj. Ukrcali ih u vagone zatvorenog tipa. Vagone su zatvorili spolja i ljude u njima tako zatvorene, bez hrane i vode, transportovali do Poljske u logor Aušvic. Posle sedam meseci zatočeništva u ovom logoru dobili su status interno raseljenog lica. Ovaj status garantovao je da su zarobljeni kao civili, da se nisu borili protiv nemačke vojske. Svi koji su dobili ovaj status bili su transportovani u severni deo Nemačke, u grad Alt Garge i dodeljeni kao radna snaga kompaniji „Waiss Freitag”, koja je tada zapošljavala oko 4.500 zarobljenika iz svih zemalja koje je Nemačka okupirala. Radili su na pravljenju brane za hidrocentralu na reci Labi. Ovaj deo Nemačke oslobodila je američka vojska, koja nije bila zainteresovana da zarobljenike vraća u zemlje porekla.
Zarobljenicima je ostalo jedino da se organizuju u manje grupe i da peške krenu svojim kućama. Danju su pešačili, a noću spavali u crkvama i manastirima. Posle šest dana stigli su u Ljubljanu, gde ih je registrovao Međunarodni crveni krst. Stigli su kućama 20. juna 1945. godine.
Moji roditelji umrli su kasnije prirodnom smrću. Braća su mi i danas živa, kao i sestra koju smo dobili posle rata.
Dimitrije Šuvak,
teks. inž. u penziji, Bosanska Gradiška
Izvor: politika.rs